Wat is
zelforganisatie?
Bij zelforganisatie wordt het overstijgende doel van de organisatie vertaald naar doelen op teamniveau. De structuur ontstaat op organische, evolutionaire wijze vanuit de organisatie zelf en is niet statisch maar dynamisch.
Doordat er een overstijgend organisatiedoel is, beweegt bij zelforganisatie iedereen mee in de richting van dat doel, ook als er binnen of buiten de organisatie iets gebeurt. Zo evolueert een organisatie constant in de richting van het kerndoel (purpose).
In zelforganisatie zien wij een robuust alternatief voor de management-hiërarchie. Zelforganisatie is geen “vrijheid, blijheid”, noch het afschaffen van management en structuur. Zelforganisatie vraagt in volwassen vorm van medewerkers discipline en structuur. Het gaat verder dan zelfsturende teams of bedrijven waar alleen de managementfuncties worden geschrapt. Bij zelforganisatie zet je daar iets voor in de plaats.
Henry Ford zei ooit over zijn Model T-auto: “De klant kan hem in elke kleur krijgen, zo lang het maar zwart is.” Die uitspraak is ruim honderd jaar later nog goed van toepassing op de manier waarop organisaties zijn ingericht. Het hiërarchische besturingssysteem heeft ons veel gebracht, maar niet de flexibiliteit, besluitvaardigheid en slagkracht waar veel organisaties vandaag de dag naar op zoek zijn.
Uitgangspunten zelforganisatie
Kiezen voor zelforganisatie gaat gepaard met een aantal uitgangspunten. Bedenk goed wat je daarvan vindt.
- Autonomie | Mensen zijn in staat om zichzelf te leiden, meer dan dat ze moeten worden geleid. De basis is vertrouwen en handelingsvrijheid en niet controle. Het uitgangspunt is dan ook ‘alles mag tenzij’ boven de gebruikelijkere ‘niets mag, tenzij’.
- Alles wordt expliciet gemaakt | Je maakt expliciete afspraken en regels daar waar ze de effectiviteit van de organisatie ten goede komen en neemt afscheid van impliciete regels.
- Lean & agile | Is iets veilig genoeg om te proberen? Doe een experiment en leer ervan. De organisatie gaat voortdurend experimenteren, meten en leren.
- Iedereen levert brandstof aan| Ieder inzicht en iedere mening telt. Alle opgedane ervaringen en perspectieven worden meegenomen in het bijsturen van de organisatie, een kleine groep aan de top kan dit niet meer alleen. Dit vereist nieuwe en duidelijke besluitvormingsprocessen.
- Purpose is de baas | Het doel is leidend. We willen een beweging maken voorbij het eigenbelang. Centraal komt het gedeelde belang van de organisatie te staan, de purpose.
Zelforganisatie past bij organisaties die openstaan voor deze uitgangspunten. Organisaties dus die het eigenaarschap willen delen, die er samen de schouders onder willen zetten en willen werken op basis van vertrouwen. Organisaties die de purpose van de organisatie voorrang willen geven boven eigenbelang en die zich willen positioneren met een purpose die alle stakeholders aanspreekt en maatschappelijk relevant is.
Het organiseren van werk
Helderheid over het werk dat gedaan moet worden en door wie kun je krijgen door te werken in rollen. Daarnaast is het belangrijk om afspraken te maken die voor iedereen gelden. Een creatieve chaos of alleen het wegnemen van managers leidt niet tot duidelijkheid. Daarom zijn regels die belangrijk. Regels die aangeven binnen welke kaders je vrijheid hebt zodat je daarbinnen echt kunt gas geven. Net als wegbelijning je het vertrouwen geeft dat je op jouw baan geen obstakels tegenkomt.
Holacracy® is een raamwerk voor zelforganisatie, waarin medewerkers veel verantwoordelijkheid en autonomie krijgen in helder omschreven rollen. Deze rollen worden voortdurend aangescherpt op basis van spanningen (waaronder risico’s) die medewerkers signaleren. Ons werk als trainers en coaches bestaat eruit om jullie te helpen dit raamwerk te begrijpen en toe te passen, zodat jullie er zelfstandig invulling aan kunnen geven.
Wat is nodig om te beginnen met zelforganisatie?
Na tientallen bedrijven te hebben ondersteund bij hun eerste stappen naar zelforganisatie, hebben we 7 voorwaarden omschreven. Voordat je begint kun je je verder verdiepen in een paar belangrijke voorwaarden, die de overstap naar zelforganisatie geleidelijker en aangenamer maken.
Diederick Janse zegt over zelforganisatie “Zelf wil en kan ik wellicht ook niet meer anders werken. Het is geen gemakkelijke weg. Meer dan aanleren is het een proces van afleren van oud gedrag en belemmerende overtuigingen. Niet zelden is het ook een confronterende weg, omdat de ruimte om je te verschuilen achter ‘het management’ of achter collega’s sterk afneemt. Maar van de kracht die vrijkomt wanneer vakmanschap, autonomie en de maatschappelijke opdracht weer centraal komen te staan in een organisatie, sta ik steeds opnieuw versteld.”.
Zelforganisatie en samenwerking
We verankeren de implementatie in een teamontwikkelingstraject. Voor deze teamsessies putten wij uit onze ervaring met Systems-Centered® Training (SCT®).
Wij worden hierin actief begeleid en ondersteund door een gelicenseerde SCT® coach, Peter Kunneman. SCT is door haar systeemgerichte benadering een krachtige aanvulling op Holacracy. Het biedt concrete handvatten om de fase van teamontwikkeling in kaart te brengen en om op systematische wijze te werken aan gedrag en manieren van communiceren die Holacracy versterken. Scepsis en weerstand worden gezien als waardevolle stemmen in het team, die elk hun functie hebben (bijv. het stabiliseren van het team en het behouden van wat werkt). Door dit los te koppelen van personen (de “lastpakken” en “zondebokken” in elk team) wordt het bespreekbaar. Hiermee komt steevast veel energie vrij die kan worden ingezet voor de ontwikkeling van het team en de implementatie van Holacracy (in plaats van daar een rem op te vormen).
Op deze manier zetten we weerstand in om de verandering echt organisatiebreed te kunnen laten plaatsvinden, maar bovenal krijgen teams zelf de behendigheid om een productief én aangenaam werkklimaat te creëren.
Het verschil tussen zelforganisatie en zelfsturing
Organisatiebreed of op teamniveau
We spreken veelal over zelforganisatie als we het hebben over een systeemniveau, dus organisatieniveau. Bij zelfsturing gaat het vaak juist om een deel van de organisatie, meestal een team met daarboven toch nog een directie.
Teamdoel versus overkoepelend doel
Bij zelforganisatie accepteer je dat er een overkoepelend doel is en dat jouw teamdoel daar aan moet bijdragen. Dat je dat niet zomaar eenzijdig kunt aanpassen.
Beslissingsbevoegdheid
Binnen zelforganisatie wordt van je verwacht dat je beslissingen neemt. Daarbij gelden vaak afspraken, die voor iedereen in de organisatie gelijk zijn.
Deze verschillen en een uitgebreidere toelichting vind je in het artikel ‘Het verschil tussen zelforganisatie en zelfsturing’:
